Νιώθοντας Τη Ζωή Του Σώματος - Alexander Lowen, M.D.

Η χαρά ανήκει στο βασίλειο των θετικών συναισθημάτων του σώματος, δεν είναι πνευματική συμπεριφορά. Δεν μπορεί κανείς να αποφασίσει να είναι χαρούμενος. Τα θετικά συναισθήματα του σώματος ξεκινούν από μια βασική γραμμή που μπορεί να περιγραφεί ως "καλά". Το αντίθετο της, είναι να νιώθουμε "άσχημα", που σημαίνει ότι αντί μιας θετικής έντασης, υπάρχει αρνητική ένταση από φόβο, απελπισία ή ενοχή. Αν ο φόβος ή η απελπισία είναι έντονα, τότε το άτομο καταπνίγει όλα τα συναισθήματα,περίπτωση κατά την οποία το σώμα μουδιάζει, γίνεται άψυχο. Όταν τα συναισθήματα καταπνίγονται, το άτομο χάνει την ικανότητα να αισθάνεται και εμφανίζεται η κατάθλιψη, μια κατάσταση που δυστυχώς μπορεί να γίνει τρόπος ζωής. Από την άλλη πλευρά, όταν η ευχάριστη ένταση αυξάνεται, ξεκινώντας από τη βάση του "καλά", ο άνθρωπος συναντά τη χαρά. Αν η χαρά ξεχειλίσει, γίνεται ένταση.

Αν η ζωή του σώματος είναι δυνατή και δονούμενη, το συναίσθημα είναι δυνατόν να μεταβληθεί, ακριβώς όπως και ο καιρός. Μπορούμε να είμαστε θυμωμένοι τη μια στιγμή, μετά να αγαπάμε και μετά να κλαίμε. Η λύπη μπορεί να γίνει χαρά, ακριβώς όπως ο ήλιος μπορεί να φανεί και πάλι μετά τη βροχή. Αυτή η αλλαγή στη διάθεση, όπως η αλλαγή στον καιρό, δεν αναστατώνει τη βασική ισσοροπία του ανθρώπου. Αυτές οι αλλαγές συμβαίνουν στην επιφάνεια και δεν διαταράσσουν τους βαθύτερους παλμούς, παρέχοντας έτσι στο άτομο μια αίσθηση εσωτερικής ευημερίας. Η κατάπνιξη των συναισθημάτων είναι μια διαδικασία "ηχομόνωσης" που μειώνει τους εσωτερικούς παλμούς του σώματος, τη ζωτικότητα του, την κατάσταση ενθουσιασμού του σώματος. Γι' αυτό το λόγο, η κατάπνιξη ενός συναισθήματος επιφέρει από μόνη της την κατάπνιξη και των υπολοίπων. Αν καταπνίξουμε το φόβο μας, καταπνίγουμε και το θυμό μας. Αν καταπνίξουμε το θυμό μας, καταλήγουμε να καταπνίξουμε και την αγάπη.

Είναι γεγονός ότι διδασκόμαστε, από νεαρή ηλικία, ότι υπάρχουν συναισθήματα που είναι "καλά" και άλλα που είναι "κακά". Από τη στιγμή που τα συναισθήματα ενός ανθρώπου αποτελούν τη ζωή του σώματος του, το να τα κρίνουμε ως "καλά" ή "κακά", είναι σαν να κρίνουμε τον ίδιο και όχι τις πράξεις του. Καταδικάζοντας οποιοδήποτε συναίσθημα, είναι σαν να καταδικάζουμε τη ζωή. Οι γονείς συχνά αντιδρούν μ' αυτόν το τρόπο, όταν λένε σε ένα παιδί ότι δεν είναι καλό που αισθάνεται έτσι. Π.χ. πολλές φορές οι γονείς κάνουν ένα παιδί να ντρέπεται που νιώθει φόβο, κάτι που το ωθεί να τον αρνείται και να φέρεται γενναία. Αλλά το να μη νιώθει κάποιος φόβο δεν σημαίνει ότι νιώθει δυνατός -απλά δείχνει ότι δεν αισθάνεται. Κανένα άγριο ζώο δεν αναγνωρίζει το καλό από το κακό, ούτε νιώθει ντροπή και ενοχές. Κανένα ζώο δεν κρίνει τα συναισθήματά του, τις πράξεις του - ή τον εαυτό του. Κανένα ζώο που ζει στη φύση δεν έχει Υπερεγώ ούτε αυτο-συνείδηση. Είναι ελεύθερο από εσωτερικούς καταναγκασμούς που πηγάζουν από το φόβο.

Με τον όρο αίσθηση εννοούμε την αντίληψη μιας εσωτερικής κίνησης. Αν δεν υπάρχει η κίνηση, δεν υπάρχει και η αίσθηση. Οπότε αν κάποιος αφήσει το χέρι του να κρέμεται ακίνητο για μερικά λεπτά, χάνει την αίσθηση του χεριού. Αυτή η αρχή ισχύει για όλες τις αισθήσεις. Συνήθως λέμε ότι "μούδιασε". Ο θυμός, για παράδειγμα, είναι ένα μεγάλο κύμα ενέργειας στο σώμα, που ενεργοποιεί τους μυς, οι οποίοι θα εξωτερικεύαν την αντίδραση του θυμού. Αυτό το κύμα είναι μια παρόρμηση που όταν γίνεται αντιληπτή από τη συνειδητή σκέψη, δημιουργεί ένα συναίσθημα. Η αντίληψη, όμως, είναι ένα επιφανειακό φαινόμενο: μια παρόρμηση οδηγεί σε συναίσθημα μόνο όταν η παρόρμηση φθάνει την επιφάνεια του σώματος, περιλαμβανομένου και του Κ.Ν.Σ.(Κεντρικού Νευρικού Συστήματος). Υπάρχουν πολλοί παλμοί στο σώμα που δεν αντανακλούν σε συναίσθημα, γιατί παραμένουν περιορισμένοι στο εσωτερικό. Υπό κανονικές συνθήκες δεν καταλαβαίνουμε τους χτύπους της καρδιάς, γιατί ο παλμός δεν φτάνει στην επιφάνεια. Αν γίνει πολύ δυνατός, γίνεται αντιληπτός στην επιφάνεια και έτσι συνειδητοποιούμε την καρδιά μας.

Όταν μια παρόρμηση φτάνει σε έναν μυ, αυτός ετοιμάζεται για δράση. Αν είναι μυς του Κ.Ν.Σ., η κίνηση είναι κάτω από τον έλεγχο του Εγώ και μπορεί να αναχαιτιστεί ή να τροποποιηθεί από τη συνειδητή σκέψη. Αν μπλοκαριστεί η κίνηση, δημιουργείται μια κατάσταση έντασης στον μυ, που ενεργητικά είναι υποχρεωμένος να λειτουργήσει, αλλά δεν μπορεί, λόγω της απαγορευτικής εντολής του μυαλού. Σ' αυτό το σημείο η ένταση είναι συνειδητή, το οποίον σημαίνει ότι μπορεί να ελευθερωθεί με απόσυρση της παρόρμησης ή με κάποιο διαφορετικό τρόπο, όπως το χτύπημα της γροθιάς στο τραπέζι. Ωστόσο, αν η προσβολή ή η κατηγορία που προκάλεσε το θυμό συνεχίζεται σαν ενοχλητικό ερέθισμα, η παρόρμηση του θυμού δεν μπορεί να αποσυρθεί. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιών, εφόσον τα δεύτερα δεν μπορούν να ξεφύγουν από μια έντονη αντίδραση των γονιών τους απέναντι σ΄αυτά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα παιδιά δεν έχουν τον τρόπο να αποδεσμεύσουν την πρόκληση, χωρίς να προκαλέσουν περισσότερο θυμό από το γονέα. Σ' αυτή την περίπτωση η ένταση γίνεται χρόνια και επώδυνη. Η ανακούφιση μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν μουδιάσει η περιοχή άμεσα, ώστε όλα τα συναισθήματα να χαθούν.

Τα άτομα που έχουν καταπνίξει το θυμό απένταντι στους γονείς τους, λόγω φόβου, απέκτησαν μια ένταση στους μυς του πάνω μέρους της πλάτης. Σε πολλές περιπτώσεις το πάνω μέρος της πλάτης είναι στρογγυλεμένο και ανορθωμένο, όπως της γάτας ή του σκύλου που ετοιμάζονται να επιτεθούν. Για να περιγράψουμε μια θυμωμένη συμπεριφορά, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για την ανορθωμένη πλάτη του ατόμου. Το άτομο, όμως, δεν είναι σε επαφή με αυτή τη σωματική συμπεριφορά και τον πιθανό θυμό που ενυπάρχει σ' αυτήν. Ο θυμός έχει παγώσει και το άτομο έχει μουδιάσει. Ένα τέτοιο άτομο μπορεί κυριολεκτικά να εξαγριωθεί από μια μικρή πρόκληση, χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι ουσιαστικά "εξαερώνει" θυμό καταπιεσμένο για πολύ μεγάλο χρονικό διαστημα. Δυστυχώς, τέτοια οργή δεν απελευθερώνει την ένταση, γιατί είναι μια εκρηκτική αντίδραση και όχι η αληθινή έκφραση ενός εν δυνάμει θυμού.  

Τέτοιες χρόνιες μυϊκές εντάσεις, εμφανίζονται σαν σημάδια μπλοκαρισμένων παρορμήσεων και θαμμένων συναισθημάτων. Το σαγόνι αποτελεί μια περιοχή που συγκεντρώνει χρόνια μυΪκή ένταση, η οποία σε κάποια άτομα είναι τόσο έντονη που αποτελεί εντελώς ξεχωριστή ασθένεια με το όνομα temporamandibular joint disease. Οι παρορμήσεις που είναι μπλοκαρισμένες, είναι το κλάμα και το δάγκωμα. Προετοιμάζει κανείς το σαγόνι, για να πετύχει αυτοέλεγχο σε συνθήκες που θα μπορούσε να καταρρεύσει και να κλάψει ή να φύγει τρέχοντας από φόβο. Όταν ένας  τέτοιος έλεγχος είναι συνειδητός και μπορεί να παραδοθεί σύμφωνα με τη βούληση του ατόμου, υπηρετεί το άτομο. Από την άλλη πλευρά, εφόσον οι χρόνιες εντάσεις στο σαγόνι αντιπροσωπεύουν μια συνηθισμένη ή χαρακτηρολογική συμπεριφορά, δεν μπορούν να απελευθερωθούν με συνειδητή προσπάθεια, παρά μόνο στιγμιαία. Κάθε χρόνια ένταση αντιπροσωπεύει ένα όριο στην ικανότητα του ατόμου να εκφραστεί. Τα περισσότερα άτομα στον πολιτισμό μας υποφέρουν από χρόνιες μυϊκές εντάσεις στο σβέρκο, στο λαιμό, στο κάτω μέρος της πλάτης και στα πόδια, για να αναφέρουμε μερικές περιοχές, που τους δεσμεύουν περιορίζοντας την επιθυμία τους για κίνηση και καταστρέφοντας την δυνατότητα να εκφραστούν ελεύθερα και ολοκληρωτικά.

Οι χρόνιες μυϊκές εντάσεις είναι η σωματική πλευρά των ενοχών, γιατί αντιπροσωπεύουν τις προσταγές του Εγώ απέναντι σε κάποια συναισθήματα και πράξεις. Μερικά άτομα που υποφέρουν από τέτοιες χρόνιες εντάσεις, στην ουσία νιώθουν τις ενοχές τους, αλλά το χειρότερο είναι ότι δεν έχουν επίγνωση της αίσθησης των ενοχών, ούτε γιατί τις αισθάνονται. Υπό στενή έννοια, ενοχή είναι η αίσθηση ότι δεν έχεις το δικαίωμα να είσαι ελεύθερος, ότι δεν μπορείς να κάνεις αυτό που θέλεις. Υπό ευρεία έννοια, είναι η αίσθηση του να μην είσαι ήρεμος στο σώμα σου, να μην αισθάνεσαι καλά. Όταν κάποιος δεν αισθάνεται καλά με τον εαυτό του, η υποκείμενη σκέψη είναι: "Πρέπει να έχω κάνει κάτι κακό και λάθος". Για παράδειγμα, όταν κάποιος λέει ένα ψέμα νιώθει άσχημα ή ένοχος γιατί έχει προδώσει τον αληθινό εαυτό του, τα πραγματικά του συναισθήματα. Είναι φυσιολογικό να νιώθει κάποιος ενοχές για ένα ψέμα. Υπάρχουν άνθρωποι, όμως, που δεν αισθάνονται ενοχές, λέγοντας ένα ψέμα, αλλά αυτό συμβαίνει γιατί δεν αισθάνονται, έχουν καταπιέσει τα συναισθήματά τους. Από την άλλη πλευρά, κάποιος δεν μπορεί να νιώσει ενοχές, αν αισθάνεται καλά ή είναι ευχαριστημένος. Οι δύο καταστάσεις -το να αισθάνεσαι καλά/να είσαι χαρούμενος και το να αισθάνεσαι άσχημα/να έχεις ενοχές- είναι σε αντίθετους πόλους.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο απαγορευμένος καρπός προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα. Έχει καλή γεύση, κάτι που αποτελεί και λόγο απαγόρευσής του. Αλλά επειδή είναι απαγορευμένο από το Υπερεγώ - αυτό είναι το μέρος της συνειδητής σκέψης που έχει ενσωματώσει γονεϊκές εντολές - δεν μπορούμε να παραδοθούμε στην απόλαυση. Αυτό γεννά μια πικρή γεύση στο στόμα μας που γίνεται ο πυρήνας της αίσθησης ενοχής. Η σεξουαλικότητα είναι φυσικά ένα απαγορευμένο φρούτο στον πολιτισμό μας και σχεδόν όλα τα πολιτισμένα άτομα υποφέρουν από ένα βαθμό ενοχών ή ντροπής για τα σεξουαλικά τους αισθήματα και φαντασιώσεις. Στα ναρκισσιστικά άτομα υπάρχει μια άρνηση και απομάκρυνση από τα συναισθήματα, με επακόλουθο να μην αισθάνονται ντροπή ή ενοχές, ενώ είναι και ανίκανα να νιώσουν αγάπη. Αυτά τα άτομα φαίνονται ανεμπόδιστα και ελεύθερα στη σεξουαλική συμπεριφορά τους, αλλά η ελευθερία τους είναι εξωτερική, όχι εσωτερική κι έτσι λειτουργούν πρακτικά, όχι συναισθηματικά. Η σεξουαλική τους πράξη συγκροτεί μια παράσταση, όχι μια παράδοση στην αγάπη. Γι΄αυτά το σεξ είναι μια πράξη, όχι μια χαρούμενη εμπειρία. Χωρίς την εσωτερική ελευθερία να μπορούν να αισθάνονται βαθιά και να εκφράζουν τα συναισθήματα, δεν υπάρχει χαρά. Η εσωτερική ελευθερία είναι έκδηλη στη χάρη του σώματος, την απαλότητα του και τη ζωντάνια του. Αντιστοιχεί σε μια απελευθέρωση από ενοχές, ντροπή και συναίσθηση του εαυτού. Είναι μια ιδιότητα ύπαρξης, που όλα τα άγρια ζώα κατέχουν, αλλά απουσιάζει στα περισσότερα πολιτισμένα άτομα. Είναι η σωματική έκφραση της αθωότητας, ενός τρόπου δράσης αυθόρμητου, χωρίς τεχνάσματα και αληθινού για τον εαυτό.

Για τον ασθενή σε θεραπεία, το καταπιεσμένο ασυνείδητο, ο υπόγειος κόσμος όπου είναι θαμμένοι φόβοι του παρελθόντος, απελπισία, αγωνία, πάθη, είναι μια κόλαση. Αν ο ασθενής κατέβει μέσα σ' αυτό το μαύρο κόσμο, θα βιώσει τον πόνο αυτού του θαμμένου του παρελθόντος θα ξαναζήσει τις συγκρούσεις που δεν μπορούσε να χειριστεί και θα ανακαλύψει μια δύναμη που είχε ονειρευτεί, αλλά δεν την πίστευε ως πιθανή. Αρχικά, η δύναμη προέρχεται από την καθοδήγηση, υποστήριξη και ενθάρρυνση του θεραπευτή, γίνεται όμως δική του, καθώς ανακαλύπτει ότι οι φόβοι του αφορούν την παιδική του ηλικία και τώρα ως ενήλικας μπορεί να τους χειριστεί. Η κόλαση υπάρχει μόνο στο σκοτάδι της νύχτας και στο θάνατο. Στο φως της ημέρας -δηλαδή σε πλήρη συνείδηση- δεν βλέπουμε κανένα πραγματικό τέρας. Οι μοχθηρές μητριές γίνονται θυμωμένες μητέρες που τρόμαζαν το παιδί. Συναισθήματα που φαίνονταν γεμάτα ντροπή, επικίνδυνα και χωρίς αποδοχή, γίνονται φυσιολογικές αντιδράσεις σε μη φυσιολογικές συνθήκες. Με αργά βήματα ο ασθενής ανακαταλαμβάνει το σώμα του και μαζί μ' αυτό την ψυχή του και τον εαυτό του.

Η συνειδητότητα είναι σαν τη κορυφή του παγόβουνου που ξεπροβάλλει πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, αλλά περιέχει επίσης και το μέρος που βρίσκεται ακριβώς κάτω απο την επιφάνεια και επίσης μπορούμε να δούμε. Σε άτομα με συναισθηματικά προβλήματα ή συγκρούσεις, υπάρχουν περιοχές του σώματος που βρίσκονται μέσα στο κανονικό βεληνεκές της συνειδητότητας, αλλά δεν γίνονται αντιληπτές, γιατί έχουν ακινητοποιηθεί από χρόνιες εντάσεις. Η ακινητοποίηση μπλοκάρει τις απειλητικές παρορμήσεις, αλλά επίσης νεκρώνει το συγκεκριμένο μέρος του σώματος, με αποτέλεσμα να χάνεται ένα μέρος του εαυτού. Γι' αυτό, αυτές οι περιοχές αντιπροσωπεύουν συναισθηματικές συγκρούσεις που έχουν καταπιεστεί στο ασυνείδητο. Συνθέτουν τον κάτω κόσμο, όπου είναι θαμμένα αυτά τα συναισθήματα, τα οποία το Εγώ ή η συνειδητή σκέψη πιστεύουν ότι είναι επικίνδυνα, ντροπιαστικά και χωρίς αποδοχή.

Όπως οι ψυχές στην κόλαση, αυτά τα συναισθήματα που είναι νεκρά στον ενσυνείδητο νου συνεχίζουν να ζούν σε ένα κάτω κόσμο γεμάτο αγωνία. Περιστασιακά η αγωνία αναδύεται στη συνειδητότητα, αλλά από τη στιγμή που απειλεί την επιβίωση καταπιέζεται και πάλι προς τα κάτω. Μπορούμε να επιβιώσουμε εάν ζούμε στην επιφάνεια, όπου μπορούμε να ελέγχουμε τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά, αυτό όμως εμπεριέχει μια θυσία βαθέων συναισθημάτων. Βιώνοντας στην επιφάνεια με κριτήρια τις αξίες του Εγώ είναι ένας ναρκισσιστικός τρόπος ζωής που αποδεικνύεται κενός και εν γένει οδηγεί στην κατάθλιψη. Βιώνοντας, όμως, στο βάθος της ύπαρξης κάποιου μπορεί να είναι επώδυνο και τρομακτικό στην αρχή, αλλά μπορεί να προσφέρει και πληρότητα και χαρά, εάν έχουμε το κουράγιο να περάσουμε μέσα από την κόλαση ώστε να φθάσουμε στον παράδεισο. 

Τα βαθιά συναισθήματα που έχουμε θάψει ανήκουν στο παιδί που ήμαστε κάποτε, το παιδί που ήταν αθώο και ελεύθερο και γνώριζε τη χαρά, μέχρι που το πνεύμα του διασπάστηκε όταν εξαναγκάστηκε να αισθανθεί ενοχή και ντροπή για τις φυσικές του παρορμήσεις. Το παιδί αυτό ζει ακόμα στην καρδιά μας, και στις "δυνάμεις μας", αλλά έχουμε χάσει επαφή μαζί του, που σημαίνει ότι έχουμε χάσει επαφή με το βαθύτερο μέρος του εαυτού μας. Για να βρούμε τον εαυτό μας, για να συναντήσουμε το θαμμένο μέσα μας παιδί, πρέπει να εμβαθύνουμε στις πιο βαθιές περιοχές της ύπαρξης μας, μέσα στο σκοτάδι του ασυνείδητου. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε γενναία τους φόβους και τους κινδύνους αυτής της....επιδρομής και γι' αυτό χρειαζόμαστε τη βοήθεια ενός οδηγού-θεραπευτή που έχει ολοκληρώσει αυτή τη διαδρομή κατά τη διάρκεια της δικής του διαδικασίας εξερεύνησης του εαυτού. 

Απόσπασμα από το βιβλίο του Alexander Lowen  "ΧΑΡΑ" - Αφεθείτε στο σώμα σας και στη ζωή. Εκδόσεις ισορροπον.